Seminarium dla nauczycieli i nauczycielek z Polski, Niemiec i Izraela

Od pierwszego spotkania i podpisania Wspólnej Deklaracji w 2008 roku minęło jedenaście lat. W tym czasie program mocno się zmienił. Przypomnijmy, że w pierwszych seminariach udział brali liderzy i liderki 4 związków zawodowych – niemieckiego Gewerkschaft Erziehung und Wissenschaft (GEW), izraelskiego Histadrut Hamorim oraz dwóch polskich organizacji Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP) i Sekcji Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność”. W spotkaniu brało wówczas udział także 2-3 ekspertów i ekspertek, którzy prezentowali opracowania dotyczące problematyki Zagłady oraz nauczania o niej. Najważniejszym punktem spotkania był wspólny pobyt na uroczystościach w Międzynarodowym Dniu Pamięci o Ofiarach Holokaustu, 27 stycznia, w którym to dniu przypada rocznica wyzwolenia KL Auschwitz.

Dość szybko do wspólnych spotkań dołączyli koleżanki i koledzy z drugiego niemieckiego związku Verband Bildung und Erziehung (VBE), a z czasem drugi izraelski związek Irgun Hamorim. Zmieniono także formułę spotkania, któremu towarzyszy półtoradniowe seminarium, stanowiące forum wymiany doświadczeń dla młodych i starszych nauczycieli. Poszerzono znacząco składy delegacji, w których znaleźli się praktycy, na co dzień realizujący w swoich szkołach tematy związane z Holokaustem, często będące wstępem do szerszej refleksji nad temat rasizmu i ksenofobii oraz ich następstw.

Doświadczenia kolejnych lat i obserwowana w ostatnim czasie radykalizacja społeczeństw, uświadamiają nam, że była to decyzja słuszna, a przesłanie zawarte w Deklaracji staje się coraz bardziej aktualne „jako związkowcy, a jednocześnie profesjonalni nauczyciele, stajemy przed szczególną odpowiedzialnością – edukowania młodych ludzi i przyszłych generacji w gotowości do poświęcenia się ludzkości, w obywatelskiej świadomości i wspólnemu życiu w zgodzie – również poprzez konfrontowanie ich z Holokaustem i pamięcią o nim”.

W tegorocznym seminarium w dniach 25-28 stycznia udział wzięło 40 osób. W programie oprócz warsztatów i prezentacji projektów realizowanych przez nauczycieli i nauczycielki w ich szkołach znalazły się także dwa pasjonujące wykłady. Seminarium otworzył redaktor Marek Zając, znany publicysta, dziennikarz telewizyjny i radiowy, który od kilku lat pełni funkcję sekretarza Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej oraz przewodniczącego Rady Fundacji Auschwitz-Birkenau. W minionym czasie zrealizował on dla odbiorców zagranicznych serię filmów poświęconych obozom koncentracyjnym. Tematem swojej wystąpienia uczynił film poświęcony obozowi w Sobiborze. Historia prac wykopaliskowych i dokumentacyjnych prowadzona na terenie obozu, którego wszelkie ślady próbowano zatrzeć, a którego istnienie usunąć z pamięci to nie tylko fascynująca relacja, ale jak pokazała dyskusja, silny impuls do rozważań o tym, jak ocalić pamięć o ofiarach i Holokauście wobec odchodzenia świadków i ocalałych.

Sami nauczyciele przedstawili wiele znakomitych pomysłów na zajęcia z uczniami. Tu warto zwrócić uwagę szczególnie na te projekty, które przeznaczone były dla najmłodszych dzieci. Dla pedagogów jest oczywiste, że kształtowanie empatii i zrozumienia czym jest nietolerancja zacząć się powinno od najmłodszych lat. Prezentowane pomysły na cykle lekcji pokazały, że jest możliwe.

O trudnych relacjach pomiędzy ocalałymi, świadkami a sprawcami oraz o próbach deformowania historii dla doraźnych, politycznych celów mówiła we wstępie do swoich warsztatów dr Marzanna Pogorzelska z Uniwersytetu Opolskiego.

Dla uczestniczek i uczestników seminarium ważne było także wskazanie platform, na których mogą się dalej spotykać, by planować wspólne projekty i czerpać inspirację do własnych działań. Omówiła je Dominika Pyzowska z Fundacji im. Friedricha Eberta, która w ramach swoich zadań, współpracuje także z Centropą (www.centropa.org). Fundacja im. Friedricha Eberta od początku patronuje i finansowo wspiera ten polsko-niemiecko-izraelski projekt.

Tradycyjnie 27 stycznia wszyscy uczestnicy i uczestniczki seminarium wzięli udział w obchodnych upamiętniających 74. rocznicę wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz. Wizualnym symbolem tegorocznej rocznicy, która co roku poświęcona jest innemu aspektowi historii obozu, była praca byłego więźnia Auschwitz Jerzego Adama Brandhubera „Przybycie transportu na rampę”. W materiałach przygotowanych przez dyrekcję Muzeum Auschwitz przypomniano, że w 2019 r. obchodzić będziemy 75. rocznicę uruchomienia wewnątrz obozu Auschwitz II-Birkenau bocznicy kolejowej wraz z rampą wyładowczą, która docierała niemal do komór gazowych i krematoriów II i III. Od połowy maja 1944 r. przyjeżdżały tam transporty Żydów kierowanych przez Niemców na natychmiastową Zagładę, m.in. z Węgier, getta Litzmannstadt, getta Theresienstadt, czy Słowacji. Tu także zatrzymywały się transporty Polaków z powstańczej Warszawy, wysłane do Auschwitz poprzez obóz przejściowy w Pruszkowie.

Tegoroczny udział w obchodach wyzwolenia KL Auschwitz różnił się od wszystkich poprzednich ze względu na obecność i manifestację przygotowaną przez polskich nacjonalistów. Ich widok na długo pozostanie w pamięci naszej i naszych gości, a sama sytuacja stała się dodatkowym, niezaplanowanym punktem do dyskusji o roli edukacji. Mobilizacja grupy antysemitów i rasistów niewątpliwie zaskoczyła polskie służby porządkowe, które powinny zadbać o to, by Miejsca Pamięci Auschwitz nie były profanowane.

Na zakończenie seminarium uczestnicy i uczestniczki zdecydowali, że zwrócą się do Międzynarodówki Edukacyjnej o zorganizowanie w roku 2020, a więc w okrągłą 75. rocznicę wyzwolenia obozu dużej międzynarodowej konferencji poświęconej nauczaniu o Holokauście oraz roli edukacji w zapobieganiu rasizmowi i ksenofobii.