Nowa seria publikacji poświęcona aktualnym wyzwaniom i szansom w stosunkach polsko-niemieckich

Wynikiem tych prac jest pięcioczęściowy cykl publikacji „W polu oddziaływania polsko-niemieckich interesów”. Każda z analiz jest dostępna w języku niemieckim i polskim.

Punktem wyjścia dla analiz są często odmienne stanowiska i podejścia obu sąsiadujących krajów do ważnych tematów współczesności: polityki bezpieczeństwa, transformacji energetycznej, polityki klimatycznej UE i migracji. Chodzi tu o wyzwania, przed którymi stoją oba kraje razem i osobno, ale także o potencjał udanej współpracy dwustronnej. Zastanawiamy się również, w jaki sposób socjaldemokraci mogą współtworzyć rozwiązania wspólnych wyzwań, przyczyniając się w ten sposób do dobrej przyszłości dla wszystkich.

Poszczególne publikacje w serii

Analiza autorstwa Kamila Frymarka na temat migracji:

Nierówne doświadczenia, nierówne wyzwania: migracja jako kluczowa kwestia polityczna i społeczna w Niemczech i Polsce (bezpośredni link do pliku PDF, a tutaj można przejść do publikacji w bibliotece cyfrowej FES)

Kamil Frymark opisuje w niej między innymi zasadniczo różne doświadczenia związane z migracją w Niemczech i Polsce. Społeczeństwo niemieckie jest silnie naznaczone imigracją od czasów powojennych. Polska natomiast przez długi czas była krajem emigracyjnym, aż do momentu, gdy w ostatnich latach tendencja ta uległa odwróceniu – między innymi dzięki dobrej koniunkturze gospodarczej w Polsce.

Frymark analizuje również znaczenie tematu imigracji w polityce obu krajów. W Niemczech stosunek do migracji uległ znacznej zmianie od czasu słynnego stwierdzenia Angeli Merkel „Wir schaffen das” („Damy radę”) z 2015 roku. Partia AfD odnosi znaczące sukcesy w sondażach dzięki swojej antyimigracyjnej retoryce. Partie centrowe zareagowały na to zaostrzeniem kontroli migracji. W Polsce dominuje rozróżnienie między migrantami zarobkowymi a uchodźcami wojennymi, zwłaszcza od czasu pełnej inwazji Rosji na Ukrainę. Pytanie, czy migracja jest szansą, czy zagrożeniem dla kraju, dzieli społeczeństwo. Większość partii politycznych krytycznie podchodzi do tematu imigracji.

Podczas gdy partie populistyczne wykorzystują potencjał tego tematu do podziałów, w interesie socjaldemokratów leży znalezienie rozwiązań dla skutecznej polityki integracyjnej i zapewnienie akceptacji dla imigracji w społeczeństwach przyjmujących.

Analiza Dr Hansa-Joachima Spangera poświęcona tematyce polityki bezpieczeństwa:

Współpraca polsko-niemiecka w zakresie polityki bezpieczeństwa: warunki, stanowiska, projekty (bezpośredni link do pliku PDF; tutaj można przejść do publikacji w bibliotece cyfrowej FES)

W tej analizie autor zbadał dla nas, w jaki sposób Polska i Niemcy realizują swoje programy zbrojeniowe w celu zapewnienia zdolności obronnych, jakie stanowisko zajmują oba kraje w dyskusji na temat polityki bezpieczeństwa oraz jakie możliwości – i potrzeby – współpracy istnieją w tej dziedzinie.

W Polsce już od 2014 r. zdawano sobie sprawę z zagrożenia agresją militarną ze strony Rosji. Odzwierciedla to stała realizacja celów NATO (od 2014 r. 2% PKB, od 2025 r. 5% na wydatki wojskowe). W Niemczech dopiero po pełnej inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 r. nastąpiła zmiana nastawienia i drastycznie zwiększono wydatki na wojsko (najpierw w 2022 r. poprzez specjalny fundusz, a następnie w 2025 r. poprzez zawieszenie hamulca zadłużenia).

Znaczące różnice, które niosą ze sobą potencjał konfliktu, istnieją również w polskim i niemieckim dyskursie na temat bezpieczeństwa. W Polsce panuje ponadpartyjny konsensus co do zagrożenia ze strony Rosji i konieczności jej pokonania, a następnie zmiany reżimu. Stanowisko niemieckich partii wobec Rosji jest znacznie bardziej zróżnicowane. Polska strona krytycznie ocenia przede wszystkim dotychczasowe próby zbliżenia rządu federalnego z Rosją pod hasłem „zmiana poprzez handel”. Panuje zgoda co do kluczowej roli NATO, przy czym Polska kładzie większy nacisk na udział Stanów Zjednoczonych.

Jako wschodni członek UE, graniczący bezpośrednio z Ukrainą, Białorusią i Rosją, Polska jest narażona na większe zagrożenie niż Niemcy. Celem wspólnej polityki bezpieczeństwa powinno być jednak sprawiedliwe rozłożenie obciążeń i połączenie sił zbrojnych w celu osiągnięcia wiarygodnego odstraszania. Współpraca obu krajów musi zostać zintensyfikowana m.in. w zakresie finansowania obrony, logistyki, współpracy sił zbrojnych i rozwoju nowych technologii wojskowych.

Analiza Dr Tobiasa Koepfa na temat warunków zawarcia nowego polsko-niemieckiego traktatu o przyjaźni:

Jakie wnioski płyną z Akwizgranu i Nancy? Impulsy dla nowego polsko-niemieckiego traktatu o przyjaźni (bezpośredni link do pliku PDF; tutaj można przejść do publikacji w bibliotece cyfrowej FES)

W tej publikacji autor przeanalizował dla nas warunki zawarcia nowego polsko-niemieckiego traktatu o przyjaźni i wskazał kluczowe aspekty, które mogłyby zostać uwzględnione w takim porozumieniu.

W ostatnich latach zawiera się coraz więcej umów dwustronnych między państwami europejskimi. Na przykład w styczniu 2019 r. wszedł w życie traktat z Akwizgranu między Francją a Niemcami. W maju 2025 r. podpisano traktat z Nancy między Francją a Polską. Obecnie coraz częściej domaga się opracowania nowego traktatu o przyjaźni polsko-niemieckiej.

Traktat o dobrym sąsiedztwie między Polską a Niemcami z 1991 r. był przełomowym krokiem w historycznie obciążonych stosunkach polsko-niemieckich. Dzięki niemu powstało wiele instytucji, które stały się podstawą dzisiejszych stosunków polsko-niemieckich. Jednak w ciągu ostatnich 35 lat sytuacja polityczna uległa naturalnej ewolucji i zmianom, tak że w nowym porozumieniu dotychczasowe ustalenia mogłyby zostać dostosowane do współczesnych realiów i uzupełnione o dodatkowe aspekty. Nowy traktat mógłby dać ważny impuls zwłaszcza w dziedzinie polityki bezpieczeństwa i obrony, polityki europejskiej, współpracy transgranicznej oraz wymiany obywatelskiej i gospodarczej.

W rzeczywistości wiele z tych potencjalnych innowacji zostało już opublikowanych w planie działania, który został przyjęty w lipcu 2024 r. w wyniku 16. polsko-niemieckich konsultacji rządowych. W wielu miejscach można by i należy nawiązać do tego planu. Jednak nadal napięta atmosfera polityczna między Berlinem a Warszawą – a w szczególności nierozstrzygnięte do dziś kwestie dwustronnej polityki historycznej – sprawiają, że zawarcie nowego traktatu jest obecnie raczej mało prawdopodobne.

Analiza Sylwii Andralojc-Bodych na temat wspólnej polsko-niemieckiej strategii wdrażaniu ETS2:

ETS2 jako pomost zamiast bariery: potencjał współpracy polsko-niemieckiej (bezpośredni link do pliku PDF; tutaj można przejść do publikacji w bibliotece cyfrowej FES)

Publikacja dotyczy wdrożenia nowego unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji w sektorze budowlanym i transportowym – w skrócie ETS2. Autorka Sylwia Andralojc-Bodych przedstawiła w niej w przejrzysty sposób, w jakim stopniu obywatele Niemiec i Polski mogą odczuć skutki rosnących cen energii i paliw. Ponadto przedstawia konkretne propozycje dotyczące wspólnej polsko-niemieckiej strategii wdrożenia ETS2, która mogłaby złagodzić społeczne skutki tego instrumentu polityki klimatycznej.

Niemcy są największym emitentem CO₂ w UE, a Polska czwartym co do wielkości. Wprowadzenie ETS2 stawia oba kraje przed podobnymi wyzwaniami, ponieważ emisje CO₂ w sektorach budownictwa i transportu muszą zostać szybko zmniejszone, a jednocześnie należy zapewnić społeczną akceptację systemu handlu uprawnieniami do emisji. Ma to nastąpić między innymi poprzez środki wyrównawcze, które odciążą grupy społeczne szczególnie dotknięte tymi zmianami. W obu krajach są to gospodarstwa domowe o niskich dochodach, osoby wynajmujące mieszkania oraz osoby dojeżdżające do pracy z obszarów wiejskich. W Polsce szczególnie dotknięte są trzy miliony gospodarstw domowych, które nadal ogrzewają węglem, a także liczni kierowcy starszych samochodów osobowych. Społeczna akceptacja polityki klimatycznej łączy oba kraje, a socjaldemokratyczne podmioty zyskują szansę na aktywne promowanie tej kwestii jako wiarygodni mediatorzy.

Niemcy i Polska mogą wcześnie wymienić się informacjami na temat odpowiednich środków, takich jak tzw. „Revenue Frontloading” (wykorzystanie przyszłych dochodów z ETS2 jeszcze przed oficjalnym startem w 2027 r.), ukierunkowane inwestycje w dekarbonizację sektora budowlanego i transportowego oraz strategiczne wykorzystanie Społecznego Funduszu Klimatycznego. W ten sposób można złagodzić trudności społeczne i przyspieszyć transformację.

Wraz z nową propozycją Komisji Europejskiej dotyczącą dostosowania rezerwy stabilności rynku oraz ostatnią decyzją Parlamentu o rocznym odroczeniu ETS2 debata na temat nowego systemu handlu uprawnieniami do emisji wkracza w decydującą fazę. Najbliższe lata będą miały decydujące znaczenie dla osiągnięcia celów klimatycznych do 2030 r., a ETS2 stanie się papierkiem lakmusowym europejskiej polityki klimatycznej. Niemcy i Polska powinny przezwyciężyć dzielące je różnice i podjąć wspólne działania w ramach wspólnej strategii.

Życzymy wszystkim zainteresowanym owocnej lektury!

Więcej publikacji Fundacji im. Friedricha Eberta można znaleźć tutaj:

↗ www.fes.de/publikationen