30 lat transformacji ustrojowej w Polsce – krytyczna perspektywa

W debacie wzięli udział:

·         Estera Flieger, redaktorka „Gazety Wyborczej”;

·         dr Piotr Ostrowski, wiceprzewodniczący Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych (OPZZ);

·         Agata Szczęśniak, redaktorka gazety internetowej „OKO.press” oraz

·         Rafał Woś, redaktor „Tygodnika Powszechnego“.

Gospodarzem wieczoru był dr Bartosz Rydliński z Centrum im. Ignacego Daszyńskiego w Warszawie, partnera współpracującego z warszawskim biurem FES.

Dyskusja dotyczyła czterech uprzednio wybranych obszarów tematycznych, w sprawie których każdy z zaproszonych gości mógł zająć stanowisko. Były to: stosunki pracy i zatrudnienia, rola związków zawodowych, rozwój ruchu na rzecz praw kobiet oraz polityka historyczna. W dalszej części spotkania również publiczność mogła wziąć udział w dyskusji i odnieść się do wypowiedzi panelistek oraz panelistów, jak również zadać pytania.

Dyskusję otworzyła Agata Szczęśniak, przedstawiając rozwój ruchu na rzecz praw kobiet w III RP. Opowiedziała o swoich osobistych doświadczeniach z lat 90., o uciążliwym konflikcie z organizacjami kościelnymi dotyczącym sytuacji prawnej aborcji. Na zarzut, że Okrągły Stół przed 30 laty był spotkaniem zarezerwowanym tylko dla mężczyzn, odparła, że wiele kobiet również było zaangażowanych w bezpośrednie przygotowania i późniejsze działania dotyczące negocjacji politycznych. Ogólnie rzecz biorąc, przeżyła lata następujące po pierwszych wolnych wyborach jako okres naznaczony zaangażowaniem i determinacją.

Rafał Woś skomentował dalszy rozwój stosunków pracy i zatrudnienia. W ciągu ostatnich dziesięcioleci zaobserwował rosnące utowarowienie pracy, które, jak stwierdził, jest wynikiem wprowadzenia liberalnego systemu gospodarczego w III RP. Z progresywnego punktu widzenia proces utowarowienia działalności człowieka ma negatywny wpływ na spójność polskiego społeczeństwa. Uważa również, że praca służy w pierwszej kolejności utrzymaniu siebie oraz rodziny, a rozdział pracy i kapitału jest podstawowym elementem społeczeństwa politycznego, które należy zachować w obliczu globalnego kryzysu finansowego i gospodarczego. W tym kontekście podkreślił rolę związków zawodowych jako odpowiednich mediatorów między pracodawcami i pracodawczyniami a pracownikami i pracownicami, jak również w kontaktach z państwem. Woś opowiedział się również za koniecznością pozytywnego przewartościowania pojęć „narodowa duma“ i „patriotyzm”. Wskazał, że umożliwienie jak największej liczbie grup społecznych uczestnictwa w postępie gospodarczym i społecznym kraju ma w tym przypadku kluczowe znaczenie. Szczególną rolę przypisał przy tym ruchowi kobiet, który uznaje za ważny symbol III RP.

Przedstawiciel OPZZ, Piotr Ostrowski, podkreślił na początku swojej wypowiedzi, że związek zawodowy „Solidarność” na chwilę obecną zajmowałby najbardziej skrajne stanowisko względem kapitalizmu. Dla Ostrowskiego potrzeby pracowników i pracownic stanowią najważniejszy element działalności związkowej, którego nie wolno zaniedbywać. Następnie przedstawił kontekst, w jakim w połowie lat 80. powstało OPZZ, oraz różnice w merytorycznym i strukturalnym ukierunkowaniu OPZZ w porównaniu z Solidarnością. Zwrócił również uwagę, że wprowadzenie neoliberalnego systemu gospodarczego w Polsce oraz przesunięcie zatrudnienia z sektora przemysłowego do sektora usług doprowadziło do zauważalnej utraty znaczenia działań związków zawodowych.

Na zakończenie Estera Flieger opisała toczącą się debatę na temat posługiwania się pojęciem „polityka historyczna”. Z uwagi na sposób postępowania obecnego rządu, który szeroko wykorzystuje kwestie historyczne do własnych celów politycznych, nasuwa się pytanie, czy w przyszłości powinno się wzmóc aktywne zaangażowanie w historię współczesną w przestrzeni publicznej oraz mediach, czy je ograniczyć. Już przed okresem rządów PiS polityka historyczna stała się kwestią ogólnospołeczną i często podnoszanym tematem dyskusji. Wprowadzenie Dni Pamięci, zmiana (dekomunizacja) nazw ulic i założenie Instytutu Pamięci Narodowej, jak również Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku to jedynie kilka przykładów. W tym kontekście Flieger krytykowała jednak również podejście przyjęte podczas prezydentury Bronisława Komorowskiego, które zakładało użycie polityki historycznej jako źródła rozrywki oraz ustanowienie Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” aby zbliżyć się do prawicowego elektoratu. To, że w dzisiejszych czasach autonomia w podejmowaniu decyzji dotyczących narracji historycznej stopniowo przestaje należeć do historyków, a zaczyna należeć do polityków, uznała za szczególnie niepokojące. Zaznaczyła, że w przyszłości trzeba będzie głębiej przemyśleć tę kwestię.

Kolejny etap spotkania, w którym wzięła udział obecna na sali publiczność, cechowała gorąca, lecz zarazem rzeczowa dyskusja zainicjowana przez wystąpienia panelistów i panelistek. Niektórzy goście krytykowali użycie silnie nacechowanego semantycznie terminu „polityka historyczna“ i wskazywali, że posługiwanie się terminem „historia publiczna” w debacie publicznej byłoby bardziej odpowiednie.

Kolejne kontrowersje wzbudził wybór czterech obszarów tematycznych zapowiedzianych z wyprzedzeniem w celu promocji debaty. W opinii wielu gości nie wystarczyło skupienie się wyłącznie na kontekście pracy i próbach instrumentalizacji historii współczesnej, gdyż oprócz tego istnieje wiele innych obszarów, które w okresie transformacji ustrojowej w Polsce przyczyniały się do powstania znacznych trudności i częściowo także - frustracji. Jako przykłady podano braki w sektorze oświaty, problem przystępnych cenowo mieszkań oraz niewydolnych systemów: opieki zdrowotnej i emerytalnego. W odpowiedzi organizatorzy zwrócili uwagę na fakt, że z przyczyn organizacyjnych wybrano studia przypadków, do których przybyli paneliści i paneliski mogli się trafnie odnieść ze względu na swoją biografię lub bieżącą działalność zawodową.

W perspektywie przyszłych działań zaproponowano więc zorganizowanie kolejnych debat dotyczących równie ważnych zagadnień, wyzwań i perspektyw III Rzeczypospolitej.

Przygotowanie sprawozdania: Mateusz Weis-Banaszczyk

Redakcja: Dominika Pyzowska

Tłumaczenie z niemieckiego: Wiktoria Dunin

Autorem wszystkich zdjęć jest FES Polska