Polsko-żydowska historia XX wieku i interaktywne metody opowiadania o przeszłości

Pod koniec marca 2019 r. Centropa we współpracy z Fundacją im. Friedricha Eberta, Żydowskim Muzeum "Galicja" w Krakowie oraz Teatrem N.N. oraz przy wsparciu Ambasady Austrii w Warszawie zaprosiła nauczycieli i nauczycielki na seminarium do Lublina.

25 polskich i pięciu niemieckich nauczycieli i nauczycielek wróciło do szkoły, lecz dla odmiany do ławek. Pracowali w grupach nad różnego rodzaju materiałami, opracowywali je oraz zadawali pytania na ich temat.

Poznali materiały dydaktyczne Centropy, spotkali się z intelektualistami takimi jak Konstanty Gebert, zadawali pytania i odpowiadali na nie, wzięli udział w kolacji szabatowej, uczestniczyli w warsztatach oraz zwiedzili Majdanek, były niemiecki obóz zagłady. Wspólnie opracowali plany lekcji, z których mogą skorzystać po powrocie do szkoły.

Celem seminarium było znalezienie przez grupę odpowiedzi na pytania: Jak my, jako nauczyciele i nauczycielki, możemy przybliżyć uczniom przeszłość narodowo-socjalistyczną? Co z relacjami polsko-żydowskimi i polsko-niemieckim? Jakie metody nauczania mogą być stosowane w klasie?

Teatr N.N. Lublin służył jako przystań inspiracji do wymiany i nawiązywania kontaktów między nauczyciel(k)ami z Polski i Niemiec. Po powitaniu przez współorganizatorów i współorganizatorki – Fabiana Rühle z Centropy, Katarzynę Kotule-Domagałę z Żydowskiego Muzeum "Galicja", jak i Dominikę Pyzowską z Fundacji im. Friedricha Eberta w Warszawie – za pomocą strony internetowej Centropy (https://www.centropa.org) przedstawiono pracę i zadania tej organizacji. Na tej stronie można bezpłatnie korzystać z materiałów dydaktycznych, takich jak zdjęcia, biografie lub filmy wideo. Zaprezentowano również projekty, które zostały już zrealizowane - m.in. darmowa aplikacja na smartfony, jak i różne wystawy.

Podczas kolejnych ćwiczeń integracyjnych uczestnicy i uczetstniczki z różnych zakątków Polski i Niemiec mieli okazję lepszego poznania się.

Seminarium rozpoczęło się oprowadzeniem po Teatrze N.N. - tutaj uczestniczący poznali żydowską historię Lublina, jak i różne projekty Centropy upamiętniające ofiary zbrodni NS.

Pierwszym warsztatem było "Edukacja historyczna a edukacja na rzecz praw człowieka. Jak połączyć te dwie perspektywy?" Katarzyny Kotuli-Domagały. Tutaj nauczyciele i nauczycielki otrzymali wstępne sugestie i materiały do zaprojektowania lekcji na ten temat. Jednym z zadań może być na przykład pokazanie lub spisanie fragmentu filmu z konkretnym przypadkiem łamania praw człowieka, np. z filmu "Przetrwanie w Sarajewie" (film można znaleźć tutaj). Nauczyciele i nauczycielki otrzymali tekst "Powszechnej deklaracji praw człowieka" i zostali poproszeni o ocenę sytuacji z filmu za pomocą tabeli (Jaka jest sytuacja? Jak powinno być? Jakie prawa człowieka zostały naruszone?)

Pierwszy dzień seminarium zakończył się tradycyjnym szabatowym posiłkiem z członkami i członkiniami miejscowej społeczności żydowskiej, a następnie wizytą w synagodze.

O godzinie 9.00 następnego dnia grupa pojechała na Majdanek - byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego i zagłady, który zwiedzili z przewodnikiem w języku niemieckim i polskim. Obóz ten został rozwiązany 23 lipca 1944 roku.

Nauczyciele i nauczycielki dowiedzieli się, że podczas II wojny światowej w dniach 3. i 4. listopada 1943 r. podczas Operacji "Dożynki" ponad 9000 Żydów z Lublina i podobozu pracy przymusowej DAW Lublin zostało deportowanych na Majdanek i rozstrzelanych wraz z 8000 żydowskimi robotnikami przymusowymi.

Budynki obozu zostały poddane renowacji i doprowadzone do stanu oryginalnego, część obecnie jest w trakcie remontu.

Uczestnicy i uczestniczki poznali również biografie byłych więźniów. Przykładowo Halina Birenbaum została deportowana najpierw do obozu koncentracyjnego na Majdanku, następnie do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, później do obozu koncentracyjnego Ravensbrück, a w lutym 1945 r. do obozu koncentracyjnego Neustadt-Glewe. Swoje doświadczenia opisuje w książce "Nadzieja umiera ostatnia". Na koniec wycieczki grupa dotarła do mauzoleum o średnicy około 20 metrów. Zawiera ono prochy zamordowanych z krematorium. Dzięki pokryciu chemicznemu prochy się nie rozwiewają.

Po wspólnym obiedzie uczestnicy w artystyczny sposób przetworzyli swoje wrażenia: Każdy wybrał czarno-biały portret człowieka. Na odwrocie portretów były biografie poszczególnych osób. Obraz należało skopiować węglem drzewnym i kredą do góry nogami na papierze DINA4. Ideą artystki było pokazanie, że ludzie są w czasie malowania wpierw liniami i cieniami (dehumanizacja) i dopiero przy odwróceniu (ponowne przemyślenie), otrzymują twarz i znów stają się ludźmi. Jedna z uczestniczek poinformowała o realizacji tego projektu we współpracy z lokalnym muzeum. Zakończeniem projektu była wystawa.

Następnie nauczyciele i nauczycielki wzięli udział w warsztatach "Nauczanie o Holokauście oraz historii Żydów w Polsce – wyzwania i kontrowersje". Prowadziła ją Marzanna Pogorzelska, wykładowczyni z Uniwersytetu Opolskiego. Warsztaty zostały otwarte pytaniem: Co charakteryzuje ofiarę?

Warsztaty "Różne perspektywy i podejścia w nauczaniu o Holokauście" były prowadzone przez Marzannę Pogorzelską w ramach dyskusji: Jak polskie społeczeństwo powinno radzić sobie z kwestią winy? Czy powinno się o tym nauczać w szkole? Na plenum zastanawiano się nad antysemickimi atakami w Polsce w czasie II wojny światowej. Uczestnicy i uczestniczki zgodnie doszli do wniosku o potrzebie poruszania tego tematu w szkołach.

Następnie grupa obejrzała krótki film „Żeby nie umarła pamięć” - biografię Tosi Silberring, którą można wykorzystać do celów dydaktycznych (dostępny tutaj). Jeden z nauczycieli opowiedział o swoich doświadczeniach z wykorzystania filmu w klasie: W trakcie realizacji projektu dwóch jego uczniów stworzyło aplikację, za pomocą której można porównywać ze sobą dwa obrazy, jeden bieżący i jeden z przeszłości.

Trzeci dzień weekendowego seminarium rozpoczął Fabian Rühle projekcją filmu Centropy "Przetrwanie w Sarajewie" (można obejrzeć tutaj) , a także związaną z nim wystawę i różne projekty polskich uczennic i uczniów. Następnie utworzono trzy grupy w celu stworzenia planu lekcji opartego na tym filmie.

Podczas ostatnich warsztatów pt. "Mind over Media" Katarzyna Kotula-Domagała na plenum podjęła próbę definicji pojęcia „propaganda”. Trzy przykłady posłużyły do zilustrowania różnicy między propagandą, kampaniami społecznymi i reklamą. Uczestnicy i uczestniczki przeanalizowali plakaty z II wojny światowej oraz współczesne memy. Posłużyło to wyłonieniu czterech technik manipulacji.

Tzw. fake newsy to nie tylko fałszywe wiadomości - istnieje dziesięć różnych rodzajów wiadomości, które mogą wprowadzić odbiorcę w błąd podczas czytania, w tym clickbait i satyra. W celu ich poznania rozdano materiały informacyjne i dydaktyczne z pytaniami przewodnimi.

https://www.fes-polska.org/Ukoronowaniem seminarium był wywiad z dziennikarzem i intelektualistą Konstantym Gebertem. Mówił o stosunkach polsko-żydowskich i polsko-niemieckich oraz odpowiadał na pytania z plenum. Wywiad prowadził Bartosz Rydliński z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Głównym tematem dyskusji było rozliczenie się i refleksja nad zbrodniami wojennymi popełnionymi podczas II wojny światowej, zarówno po stronie niemieckiej, jak i polskiej. Gebert wielokrotnie podkreślał, że nie ma faktów bez kontekstu - wszystko musi być zawsze rozpatrywane w kontekście historii, sytuacji politycznej, kultury itp. Dotyczy to również antysemityzmu w Polsce podczas II wojny światowej. Nie wolno zaprzeczać tej części polskiej historii i trzeba się z nią skonfrontować. Krytykował wojnę w ogóle: wojna nie przynosi nic pozytywnego, jedynie śmierć i cierpienie. Ostrzegł również przed dumą narodową: "Tak długo, jak sam nie byłeś w coś zaangażowany, powinieneś zastanowić się, czy nie próbujesz udekorować się obcymi piórami.” Pod koniec ostrzegł, że wojna nie kończy się na granicach państwowych - dlatego zadaniem każdego człowieka jest zdusić wątpliwe ideologie w zarodku.